Bijna de helft van de 2,2 miljard CO2-rechten die jaarlijks worden gecreëerd en uitgegeven, geeft de EU gratis weg. De andere helft moet de industrie zelf bijkopen op een veiling. De helft van de rechten wordt gratis weggegeven om de industrie te beschermen tegen oneerlijke concurrentie uit landen waar geen prijs op CO2-uitstoot staat. De vrees is dat het voor bedrijven duur wordt om in Europa te produceren. Ze zouden daarom kunnen vertrekken naar gebieden buiten de EU met een minder streng klimaatbeleid. Dit ‘weglekken’ van bedrijven naar het buitenland wordt ook wel carbon leakage genoemd.
De gedachte is begrijpelijk, hoewel deze angst onterecht is gebleken. Het grootste probleem is alleen dat te veel bedrijfssectoren gratis rechten krijgen. Ook bedrijven die geen of weinig concurrentienadeel ondervinden, bijvoorbeeld omdat ze niet of nauwelijks op een internationale markt opereren, ontvangen jaarlijks een grote hoeveelheid gratis CO2-rechten. Hierdoor verdienen de meeste grote industrieën in Nederland aan het systeem, omdat ze gratis rechten krijgen met een marktwaarde waardoor hun bedrijfswinsten toenemen en doordat ze hun overschot aan rechten kunnen verkopen. Bedrijven kunnen blijven vervuilen zonder druk om te innoveren.
Omdat de EU in de eerste jaren teveel gratis rechten uitgaf, zakte de prijs voor rechten op de markt tot nul euro. Tussen 2013 en 2020 werden er minder gratis rechten uitgegeven en moesten bedrijven meer rechten gaan kopen, maar bijvoorbeeld de luchtvaart bleef voor 85% van hun uitstoot gratis rechten ontvangen.
Nederland liep tussen 2013 en 2019 meer dan 3 miljoen aan potentiele inkomsten mis door deze gratis rechten. Geld wat anders voor extra verduurzaming en klimaatmaatregelen was ingezet.
Hervormingen
In Juli 2021 heeft de Europese Commissie een aantal hervormingen voorgesteld rondom de gratis emissies. Zo zullen gratis emissies voor de luchtvaart worden uit gefaseerd in 2027. Het voorstel is helaas nog lang niet ambitieus genoeg. De EU blijft gratis rechten uitdelen aan vervuilende industrieën, zelfs wanneer deze in het nieuwe voorstel beschermd zullen worden door een CO2-heffing aan de grens. Hoewel gratis emissierechten zullen worden gekoppeld aan CO2 besparende maatregelen van de industrie, kan de industrie maximaal 25% van hun rechten verliezen wanneer zij onvoldoende reduceren. Dat is natuurlijk lang niet genoeg om voor echte verandering te zorgen. CarbonKiller pleit daarom voor het zo snel mogelijk afschaffen van alle gratis emissierechten.